Den hellige Jetmund

Den hellige Jetmund var ikke bare ivrig dyrket i Norge, hvor et gilde i Bergen og en prebende i Trondhjem bar hans navn, men sagnet lot ham også oppføre Hovedøens kloster ved Oslo, og hans to døtre fikk æren for å ha bygd Akershus’ to tårn (Gerhard Munthe, Samlinger til det Norske Folks Sprog og Historie, II, s 355-56).

Historieprofessoren Ludvig Daae (1834-1910) forteller at Jetmunds trebilde sto under prekestolen i «Vanelvens Kirke på Søndmøre», som var viet til ham, og han skal også ha vært kirkens byggmester (Ludvig Daae, Norske bygdesagn, I, s 3). Det er her snakk om St. Jetmunds kirke i Åheim i Vanylven kommune i Møre og Romsdal, en langkirke i stein som ble bygd i 1155. Ifølge sagnet skal St. Edmund ha stått et stykke oppe i fjellsiden (ved «Jetmundsleite») og pekt ut stedet for kirken. Den ble revet i 1863, men gjenoppbygd i 1957.

Den gamle Vang stavkirke i Oppdal var også viet til Jetmund. Den ble revet i 1650 og erstattet av en større kirke i laftet tømmer.

Den Jetmund det her er snakk om, er en engelsk helgen, den hellige Edmund av East Anglia (Eadmund, Eatmund), som led martyrdøden i 870. På samme måte som den hellige Albans lidelse og død er overført til Norge, har det samme skjedd med ham.

Vi kjenner ikke til når Jetmund er feiret i kirkeåret i Norge. Edmund ble i England feiret den 20. november, med en translasjonsfest den 29. april. Vi velger derfor 20. november som minnedag for Jetmund. Bortsett fra kong Karl I, som ble halshogd i den engelske borgerkrigen på 1600-tallet, er Edmund den eneste engelske konge som har dødd for sin tro i tillegg til forsvar for sin trone.

Nettsiden vanylven.no har denne historien:

Ei gamal segn fortel at den engelske helgenen St. Edmund grunnla den første kyrkja på Åheim. Han kom reisande frå Nordfjord og gjekk over Maurstadeidet. Då han kom fram til den staden som framleis blir kalla Jetmundleitet og såg den vakre Åheimsbygda, bestemte han seg for at der nede skulle kyrkja liggje. Han la seg til å sove på ein stein, som i ettertid har fått namnet Jetmundsteinen. På den tida var det skikk at den som skulle byggje, først måte sove der bygget skulle stå. Vart det ein roleg søvn, varsla det hell i arbeidet. Edmund hadde ein roleg søvn, og gjekk straks i gong med arbeidet og fekk reist kyrkja. Han vart difor gjort til helgen for kyrkja.

St. Edmund var engelsk konge. Han vart drepen av vikingar og leid martyrdøden på 900-talet. I England er klosteret Bury St. Edmund bygd til ære for han.

Kyrkja på Åheim er i romansk stil, med runde bogar i vindauge og døropningar. Preikestolen er frå 1630 og alterbiletet frå hollandsk middelalder. Kyrkja vart seld på auksjon i 1724 og var i privat eige i 129 år. Kommunen løyste den ut i 1853. Det vart strid i soknet om kyrkja skulle flyttast til ein meir sentral stad. Resultatet vart at det vart reist ei ny og større soknekyrkje på Slagnes, og St. Jetmundkyrkja vart riven i 1863. Stein frå kyrkja vart brukt til bygging rundt om i bygda. Berre restar av grunnmuren stod att. På 1930-talet byrja ein arbeidet med å byggje opp att kyrkja. Bygningsstein vart samla inn frå gardane i området, og kyrkja vart bygd etter skisser frå før rivinga.

Kilder: Daae, vanylven.no - Kompilasjon og oversettelse: p. Per Einar Odden

Opprettet: 3. desember 2018