Św. Stanisław - patron Polski
Dziś wspominamy św. Stanisława - biskupa, męczennika i jednego z głównych patronów Polski. Życiorys św. Stanisława znamy głównie dzięki kronikom bł. Wincentego Kadłubka i Anonima zwanego potocznie Gallem oraz żywotowi spisanemu przez dominikanina Wincentego z Kielc. Zatarg biskupa z królem Bolesławem Śmiałym, który zakończył się męczeńską śmiercią Stanisława do dzisiaj budzi spory historyków. Jak była przyczyna sporu biskupa z królem? I dlaczego zakończyła się tak tragicznie?
Najbliższa wydarzeniom Kronika polska Galia Anonima, spisana w 40 lat po tragicznych wydarzeniach, poświęca relacji zaledwie trzy zdania, zawierając poważne niedomówienia:
„Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski, długo byłoby o tym mówić; tyle wszakże można powiedzieć, te sam będąc pomazańcem [Bożym] nie powinien był [drugiego] pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy biskupa-zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych praw”. (tł. M. Grodzicki)
Spisana w sto lat później kronika Wincentego Kadłubka podaje więcej szczegółów. Wynika z niej, że św. Stanisław napominał króla w sprawie krzywdzącego postępowania wobec swoich poddanych, szczególnie rycerstwa i ich rodzin; w końcu obłożył go klątwą. Bolesław Śmiały wysłał siepaczy, aby zabili biskupa - jednakże nie zdołali tego uczynić. Wyrok wykonał osobiście król - 11 kwietnia 1079 r., przypuszczalnie na Skałce. Doprowadziło to do odsunięcia króla od władzy, który był zmuszony opuścić Polskę i schronić się na Węgrzech, gdzie zmarł dwa lata później.
Tryptyk z Pławna. Kwatera ze sceną Rozsiekania zwłok świętego Stanisława
Męczeńska śmierć Stanisława przyczyniła się do rozwoju kultu świętego. Dnia 17 września 1253 roku papież Innocenty IV dokonał kanonizacji, ogłoszenie jej w Polsce zaplanowano na rok następny. Dnia 8 maja 1254 roku w Krakowie odbyły się uroczystości połączone z podniesieniem relikwii i umieszczeniem ich na środku prezbiterium Katedry Wawelskiej w obecności książąt piastowskich: Bolesława Wstydliwego, Kazimierza, Przemysława I, Ziemowita, Władysława, rzesz rycerstwa i wiernych z całego kraju.