Wielkanoc w malarstwie: od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania

1280px-Grunewald_Isenheim1.jpg

Obraz Matthiasa Grünewalda należy do najbardziej wstrząsających przedstawień Ukrzyżowania. Dzieło niemieckiego malarza poraża siłą wyrazu i odwagą w przedstawieniu cierpienia.

 

W sztuce wczesnochrześcijańskiej śmierć Chrystusa na Krzyżu wyobrażano symbolicznie ukazując tylko krzyż lub symbol Jezusa-Baranka. Dopiero od VI wieku na obrazach pojawiła się postać Chrystusa.

 

Tekst: Marta Tomczyk-Maryon

 

Męka i Zmartwychwstanie Chrystusa były jednymi z najważniejszych tematów sztuki europejskiej. Tego rodzaju dzieła powstawały najczęściej na zamówienie Kościoła.

 

Pasja

Wielkanocny cykl obrazów nosi nazwę Pasji, czyli Męki. Wydarzenia, które tworzą taki cykl rozpoczynają się od Pojmania Jezusa a kończą na Ukrzyżowaniu. Jednak tematy te poszerzano również o wydarzenia następujące po wjeździe Chrystusa do Jerozolimy i stanowiące prolog do właściwego cyklu pasyjnego. Takim wydarzeniem była przede wszystkim Ostatnia Wieczerza. Natomiast rolę epilogu pełniło Zdjęcie z Krzyża, Opłakiwanie i Złożenie do Grobu. Zmartwychwstanie zajmuje osobne i wyjątkowe miejsce w malarstwie.

 

 Leonardo_da_Vinci_(1452-1519)_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg

Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci należy do najsłynniejszych i najczęściej komentowanych dzieł świata. Fresk powstał na zamówienie księcia Mediolanu Ludwika Sforzy w latach 1494-1498.

 

Ukrzyżowanie

Na przestrzeni wieków malarskie przedstawienia związane z Wielkanocą ulegały znaczącym zmianom, co było związane przede wszystkim z rozwojem myśli teologicznej. W pewnych okresach podkreślano ludzki wymiar cierpienia Chrystusa, nie stroniąc od dosadnych i naturalistycznych przedstawień Ukrzyżowania. W innych epokach malarze woleli metafory i symbole; unikali dosłownego przedstawiania Męki. I tak w sztuce wczesnochrześcijańskiej śmierć Chrystusa na Krzyżu wyobrażano symbolicznie ukazując tylko krzyż lub symbol Jezusa-Baranka. Dopiero od VI wieku na obrazach pojawiła się postać Chrystusa. Przedstawienie Jezusa jako ukrzyżowanego człowieka oznacza podkreślenie dogmatu o wcieleniu, czyli człowieczeństwie Chrystusa.

Do połowy XI wieku Chrystus na krzyżu był przedstawiany z otwartymi oczyma jako żyjący - był to znak Jego tryumfu nad śmiercią. W późniejszych okresach był On malowany z zamkniętymi oczami jako umarły.

Skąd wzięła się ta zmiana? Niewykluczone, że chodzi tu nowe interpretacje śmierci Chrystusa jako dobrowolnej zgody, aktu boskiej woli a nie procesu fizycznego.

Każdy szczegół przedstawienia Ukrzyżowania w malarstwie miał swojej znaczenie symboliczne i stawał się często przedmiotem dyskusji teologicznej.

Według rzymskiej tradycji skazaniec na krzyżu powinien być nagi. Natomiast w ikonografii chrześcijańskiej Chrystus ma na sobie tunikę lub perizorium, czyli tkaninę okrywająca biodra. Co ciekawe przedstawienia Chrystusa nagiego pojawiły się w jednej epoce - w  renesansie,  który był zafascynowany ludzkim ciałem i jego proporcjami.

Znaczenie ma także układ ciała Chrystusa i kolor krzyża. Na przykład na obrazach średniowiecznych zielony kolor krzyża symbolizuje krzyż życia, natomiast czerwony śmierć i ofiarę.

W malarskich przedstawieniach Ukrzyżowania pojawia się zawsze titulis, czyli tablica z napisem I.N.R.I. - co znaczy „Jezus Nazarejczyk Król Żydowski”.

Scenie Ukrzyżowania towarzyszą inne postaci. Po dwóch stronach krzyża najczęściej stoją Maryja i Jan Ewangelista. Pojawiają się tu również Setnik Longinus z włócznią i Stephanon, żołnierz podający Jezusowi gąbkę nasączoną octem.

Obok Krzyża Chrystusa są również dwa krzyże z łotrami Dysmasem i Gestasem. Symboliczne znaczenie mają również często pojawiające się postaci kobiece – Eklezja (Kościół) i Synagoga.

 

773px-El_Descendimiento,_by_Rogier_van_der_Weyden,_from_Prado_in_Google_Earth.jpg

Zdjęcie z Krzyża jest jednym z najważniejszych tematów pasyjnych. Tutaj obrazz Rogiera van der Weydena z r. 1435.

 

Jednym z najsłynniejszych i najbardziej wstrząsających przedstawień Ukrzyżowania w malarstwie jest obraz Matthiasa Grünewalda. Namalowany w latach 1512-1515 stanowi on część większej całości  -ołtarza z Isenheim w Alzacji. Obraz niemieckiego malarza pokazuje z bezwzględną szczerością mękę i cierpienie Chrystusa.  To uniwersalny wizerunek umierającego człowieka. Co ciekawe przez wiele wieków ten znakomity obraz nie znajdował zrozumienia wśród odbiorców. Dopiero w XX wieku został w pełni doceniony i zrozumiany.

 

Zmartwychwstanie

Zmartwychwstawanie jest przedstawiane w sztuce bardzo różnorodnie. Największe możliwości interpretacyjne stwarza scena powstania Chrystusa z grobu. Jezus jest przedstawiany wewnątrz grobu lub przed nim. Znakiem jego tryumfu jest trzymany przez Niego sztandar z krzyżem. Od XIV wieku artyści upodobali sobie przedstawienia Chrystusa unoszącego się nad grobowcem.

 

Wielu artystów starało się oddać radość, która towarzyszyła Zmartwychwstaniu. Jeden z najwybitniejszych malarzy renesansu Piero Perugino przedstawia to wydarzenie w sposób spokojny, piękny i harmonijny. Włoski artysta namalował Zmarwychwstanie w dekoracjach i scenerii sobie współczesnej. Chrystus został tu ukazany w pozycji kontrapostu, postaci śpiących strażników, którzy są ubrani w stroje z epoki renesansu przypominają antyczne rzeźby, natomiast sam wygląd grobu jest wyraźnie klasycyzujący. Centralna postacią obrazu jest oczywiście Chrystus, którego otacza złota mandorla - symbol nieziemskiego światła. Po obu stronach Jezusa unoszą się dwa anioły, które oddają hołd Zmartwychwstałemu i podkreślają boski wymiar tego wydarzenia. Nastrój spokoju i mistycyzmu buduje krajobraz – zielona dolina przesycona światłem.

 

 

Zmartwychwstanie-obraz-olejny-galeria-obrazów-Pietro-Perugino.jpg

Pietro Perugino przedstawił Zmartwychwstanie (1499-1510) jako wydarzenie mistyczne, pełne piękna i harmonii.