Czego uczą się w szkole nasze dzieci?
Warto, aby rodzice zapoznali się z programami nauczania i rozmawiali z dziećmi o niektórych tematach. Dotyczy to szczególnie tych zagadnień, gdzie stanowisko Kościół różni się od tego, co prezentuje norweska szkoła. Zdjęcie: NTB, Jon Eeg
Zapoznanie się z programami nauczania norweskiej szkoły jest nieodzowne, jeśli ktoś zamierza wrócić do kraju z dziećmi w wieku szkolnym. Należy sobie uświadomić, jakie wyzwania dziecko napotka w polskiej szkole. Będą to trudności wynikające między innymi z innych oczekiwań, co do posiadanej wiedzy, a także z odmiennych metod nauczania.
Tekst: Ewa Bivand
Nowe programy nauczania w norweskiej szkole
Szkoła to temat zawsze aktualny dla rodziców i uczniów. Rodzice pamiętają szkołę swojego dzieciństwa i formułują oczekiwania w kontekście własnych, dobrych lub gorszych, doswiadczeń. Nie zawsze liczą się ze zmianami, jakie zaszły w przepisach, w badaniach pedagogicznych i zrozumieniu funkcji i roli szkoły. Przyjeżdżając do innego kraju rodzice, a także dzieci, jeśli rozpoczęły wcześniej naukę w kraju ojczystym, muszą się dostosować do nowego kontekstu, do szkoły, której tradycji i rozwoju nie znają. Wiele aspektów będzie oczywiście takich samych dla szkoły w Polsce i w Norwegii, ale wiele się różni i wciąż zmienia. W obecnym roku szkolnym 2020/2021 wprowadzono w Norwegii nowe programy nauczania i nowe podstawy programowe - Læreplaner - w klasach od 1 do 9 w szkole podstawowej i Vg1, w pierwszej klasie w szkole średniej. W klasie 10 i Vg2 nastąpi to w 2021 a w Vg3 w 2022.[1]
Warto więc zapoznać się z tym czego dzieci mają się uczyć, co jest porównywalne ze zrozumieniem szkoły wyniesionym z Polski, a co jest nowe, inne i nie zawsze zrozumiałe.
Krytyczne myślenie i współuczestniczenie
Jeśli spojrzymy na Prawo Oświatowe w Polsce[2] i w Norwegii (Opplæringsloven)[3], to wiele podstawowych sformułowań brzmi podobnie. Odniesienie się do Konstytucji/Grunnloven, praw człowieka, wartości chrześcijańskich, demokracji i dziedzictwa narodowego znajdujemy w obu dokumentach. Natomiast w norweskim tekście podkreśla się także wagę naukowego myślenia, prawo ucznia do współuczestniczenia, wielokulturowość i zero tolerancji dla wszelkiej dyskryminacji.
Ma to też odzwierciedlenie w tzw. Ogólnej części podstawy programowej (Overordnet del[4]), która ma być realizowana w życiu szkoły na wszystkich poziomach i we wszystkich przedmiotach. Część ogólna w punkcie pierwszym wyszczególnia wartości, na które kładzie się nacisk: godność człowieka, tożsamość i wielokulturowość, krytyczne myślenie, etyczne zachowania, radość płynąca z poszukiwań i pracy twórczej, poszanowanie i ochrona środowiska naturalnego, demokracja i współuczestniczenie. Za tym idą zasady, na których oparty jest proces uczenia się, (a nie tylko nauczania!) rozwoju i wychowania, gdzie na pierwszym miejscu stawiane jest współdziałanie i współżycie w grupie. Dopiero potem mówi się o elementach wiedzy, którą trzeba opanować w poszczególnych przedmiotach, o rozwijaniu czytania i pisania i umiejętności samodzielnego uczenia się. Obowiązuje też wprowadzanie tematów interdyscyplinarnych w zakresie zdrowia i zadowolenia z życia, demokracji i bycia współobywatelem, jak też ekorozwoju.
Programy nauczania (Læreplaner) można znaleźć na stronie internetowej w języku norweskim[5] i ogólne informacje po angielsku[6]. Należy też zwrócić uwagę, że choć wprowadzono nowe programy nauczania, to nie ma jeszcze podręczników do wszystkich przedmiotów i w ciągu najbliższych lat częściowo będzie się używać starych podręczników, a w dużym stopniu zastępować je materiałami edukacyjnymi umieszczonymi przez wydawnictwa w sieci.
Szkoły prywatne związane z kościołem czy związkiem wyznaniowym mają obowiązek uwidocznić swoją specyfikę w trakcie nauczania, nie tylko przedmiotu KRLE (Religii i Etyki ) - o czym pisaliśmy wcześniej [7], ale także sześciu podstawowych przedmiotów: norweskiego, angielskiego, nauki o społeczeństwie (samfunnsfag), nauk przyrodniczych (naturfag), matematyki i wychowania fizycznego. Katolickie szkoły już na tym pracują, natomiast dzieci i młodzież, która chodzi do szkół publicznych, tych katolickich aspektów nie doświadczy. Warto więc, aby rodzice zapoznali się z programami nauczania i rozmawiali z dziećmi o niektórych tematach, gdzie stanowisko Kościoła różni się lub uzupełnia wiedzę naukową o aspekty transcendentalne.
Wychowanie myślącego obywatela
Nie sposób tu omówić programów nauczania wszystkich przedmiotów, toteż ograniczę się do kilku przykładów z programu szkoły podstawowej, przede wszystkim przedmiotu Samfunnsfag - nauka o społeczeństwie. Zadaniem nauki o społeczeństwie, jak mówi wprowadzenie do tego przedmiotu, jest wychowywać współuczestniczącego, zaangażowanego i krytycznie myślącego obywatela, który musi rozumieć zależności międy wyborami jakich dokonuje, a strukturami społecznymi i ograniczeniami wynikającymi ze świata naturalnego, którego jesteśmy częścią, jak i naszego lokalnego kontekstu. Poprzez naukę tego przedmiotu uczeń musi zrozumieć w jaki sposób warunki geograficzne, historyczne i współczesne wpływają na to, jakie dziś mamy potrzeby, jak używamy i dzielimy się zasobami naturalnymi i władzą. Uczniowie muszą mieć świadomość, że są produktem historii i że historię współtworzą. Ważna jest tu perspektywa i norweskiej większości, jak i mniejszości narodowych, a zwłaszcza Lapończyków - Samene, jako ludności tubylczej.
Być ciekawym otaczającego świata
Wymagania stawiane uczniowi - tzw. Kompetansemål - wyszczególnione są dla każdego przedmiotu po ukończeniu przez ucznia klasy drugiej, czwartej, siódmej, dziesiątej i VG1. Przyjrzyjmy się bliżej wymaganiom po klasie drugiej.[8] Uczniowie mają umieć samodzielnie badać różne zjawiska i tematy, umieć je dojrzeć i reagować na nie, być ciekawymi otaczającego świata. Nie chodzi tu o konkretną wiedzę, ale o zainteresowanie, zaciekawienie i zadziwienie światem, a także odkrycie, że wiele zjawisk jest powiązanych ze sobą. Pracując z tym przedmiotem uczeń musi się nauczyć formułować pytania dotyczące społeczeństwa, umieć znaleźć potrzebne informacje. Plan wyszczególnia szereg tematów, np. znalezienie w krajobrazie elementów wprowadzonych przez człowieka; wiadomości o dzieciństwie rodziców i dziadków; próbę zrozumienia, dlaczego ludzie mają różne poglądy i odmienny styl życia, czy to w kontekście grup etnicznych, czy też modelu rodziny; w jaki sposób mieszkańcy Norwegii i różnych części swiata wpływają na środowisko naturalne, a także wzajemnie na swoje życie. Ważnym tematem są także prawa dziecka, czy i jak są respektowane i co dziecko może zrobić, jeśli są łamane. Jak ważne są relacje między ludźmi a zwłaszcza przyjaźń. Jest też mowa o uczuciach, o seksualności, o wyznaczaniu i respektowaniu granic. W wyższych klasach tematy są podobne, ale rozwijane i pogłębiane o elementy historii, geografii czy socjologii, lepszej znajomości i krytyki źródeł. To bardzo ważne - bezkrytyczne ściąganie i kopiowanie z internetu jest niedopuszczalne.
Zadanie dla rodziców
Nawet na podstawie tylko tego wycinka programu widać, że jest tu wiele tematów, na które rodzice powinni zwrócić uwagę. Dzieciństwo rodziców i dziadków to świetna możliwość spojrzenia także na kraj rodzinny i ewentualne porównanie z Norwegią, lub innymi krajami. A to prowadzi do refleksji nad tym, co się nam i dzieciom, w Norwegii bardziej lub mniej podoba i dlaczego. I do większej otwartości na różnrodność. Tematy związane z prawami dziecka i modelem rodziny mogą być niełatwe, nawet, jeśli dziś także w Polsce, coraz częściej mówi się o rodzinach „patchworkowych”. A o wyznaczaniu i respektowaniu granic intymności trzeba rozmawiać przynajmniej od momentu nabycia dziecku telefonu komórkowego z kamerą i internetem. Ochrona dzieci, przy jednoczesnym respektowaniu ich godności i wolności, jest tu sprawą zasadniczą.
W porównaniu z polską szkołą dziwić może brak osobnych przedmiotów jak historia czy geografia w szkole podstwowej. Pojawią się dopiero w liceum. Elementy historii i geografii znajdują się w przedmiocie KRLE (religia i etyka) np. przy okazji historii i ekspansji Kościoła, Reformacji, czy pojawienia się Islamu; w nauce języka i literatury norweskiej czy języków obcych. W przedmiocie Nauka o społeczeństwie jest miejsce dla historii, zwłaszcza w klasach gimnazjalnych. Na przykład przy okazji omawiania demokracji naturalnym będzie odniesienie się i do starożytnych Greków, do republiki rzymskiej, jak i do rewolucji francuskiej i wprowadzenia trójpodziału władzy. Można będzie także spojrzeć na systemy niedemokratyczne, jak absolutyzm czy totalitaryzm, albo post-kolonialne tendencje polityczne w krajach Afryki i Azji. A przy okazji spojrzeć na mapę pokazującą zmieniające się granice państw i imperiów, jak i na zasoby naturalne. Dla osób przyzwyczajonych, że historia to daty i wybrani, w zależności od aktualnej proweniencji władzy, bohaterowie, jest to podejście nowe i może niezrozumiałe. Zakłada ono, że zgłębienie procesów historycznych jest ważniejsze niż wybiórcze pamiętanie dat, które można znaleźć w encyklopedii czy internecie.
Można z tym podejściem dyskutować, ale póki co najlepiej śledzić jak szkoła realizuje program nauczania i uzupełniać rozmawiając z dziećmi i zachęcając do poszerzenia wiedzy. Zapoznanie się z programami nauczania jest nieodzowne, jeśli ktoś zamierza wrócić do kraju z dziećmi w wieku szkolnym. Należy sobie uświadomić, jakie wyzwania dziecko napotka w polskiej szkole. Będą to trudności wynikające z innego innych oczekiwań, co do posiadanej wiedzy wskutek innych programów nauczania (będzie to widoczne szczególnie w przypadku matematyki, której program jest rozłożony inaczej w norweskiej szkole). Wynika to również z innych metod nauczania, innego podejścia do wymagań i sposobu oceniania, no i oczywiście stopnia opanowania przez dziecko pojęć, słownictwa, a przede wszystkim umiejętności czytania i pisania w języku polskim.
[1] https://www.udir.no/laring-og-trivsel/lareplanverket/Nye-lareplaner-i-grunnskolen-og-gjennomgaende-fag-vgo/
[2] https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/prawo-oswiatowe-18558680
[3] https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1998-07-17-61#KAPITTEL_1
[4] https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/formalet-med-opplaringen/?lang=nob
[5] https://www.udir.no/laring-og-trivsel/lareplanverket/Nye-lareplaner-i-grunnskolen-og-gjennomgaende-fag-vgo/
[6] https://www.udir.no/lk20/overordnet-del/?lang=eng
[7] http://www.katolsk.no/nyheter/2019/08/krle-nauka-o-religii-w-norweskiej-szkole KRLE - nauka (o) religii w norweskiej szkole
[8] https://www.udir.no/lk20/saf01-04/kompetansemaal-og-vurdering/kv148