Niedziela Palmowa

WZJAZD  CHRYSTUSA DO JEROZOLIMY: "Wołali: Hosanna! Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie oraz «Król izraelski!". Giotto, Wjazd do Jerozolimy, 1303-1305.

 

Niedziela Palmowa nazywana Niedzielą Męki Pańskiej rozpoczyna Wielki Tydzień, najważniejszy okres w roku liturgicznym.

 

Tekst: Marta Tomczyk-Maryon

 

 

Wjazd Chrystusa do Jerozolimy

Kościół katolicki wspomina w tym dniu uroczysty wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Opis tego wydarzenia pojawia się u wszystkich czterech Ewangelistów. Dowodzi to, jak wielką rangę przywiązywali oni do tego zdarzenia.

 

„Nazajutrz wielki tłum, który przybył na święto, usłyszawszy, że Jezus przybywa do Jerozolimy, wziął gałązki palmowe i wybiegł Mu naprzeciw. Wołali: Hosanna! Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie oraz «Król izraelski!»  A gdy Jezus znalazł osiołka, dosiadł go, jak jest napisane: 
Nie bój się, Córo Syjońska! Oto Król twój przychodzi, siedząc na oślęciu.  Z początku Jego uczniowie tego nie zrozumieli. Ale gdy Jezus został uwielbiony, wówczas przypomnieli sobie, że to o Nim było napisane i że tak Mu uczynili.  Dawał więc świadectwo ten tłum, który był z Nim wówczas, kiedy Łazarza z grobu wywołał i wskrzesił z martwych.  Dlatego też tłum wyszedł Mu na spotkanie, ponieważ usłyszał, że ten znak uczynił. Faryzeusze zaś mówili jeden do drugiego: «Widzicie, że nic nie zyskujecie? Patrz - świat poszedł za Nim». (J 12, 12-19)”.

 

Liturgia

Liturgia Niedzieli Palmowej zawiera się między dwoma przeciwstawnymi w swojej wymowie wydarzeniami: radosną procesją z palmami oraz czytaniem jako ewangelii – Męki Pańskiej według jednej z trzech Ewangelii synoptycznych. Kościół podkreśla w ten sposób, że tryumf Chrystusa i Jego Męka są ze sobą nierozerwalnie związane.

 

Procesja

W Niedzielę Palmową uroczyste Msze święte rozpoczynają się od poświęcenia palm i procesji do kościoła. Procesja miała swój początek w Ziemi Świętej. W IV w. odbywały się procesje z Betanii do Jerozolimy, co poświadcza Egeria, chrześcijańska pątniczka pochodzenia galijskiego lub hiszpańskiego. Z jej opisu obchodów Niedzieli Palmowej można się dowiedzieć, że patriarcha otoczony tłumem ludzi wsiadał na osiołka i wjeżdżał na nim do Świętego Miasta, zaś zgromadzeni wierni witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i palmy. Następnie wszyscy udawali się do bazyliki Zmartwychwstania (Anastasis), gdzie sprawowano uroczystą liturgię.

Na Zachodzie zwyczaje te zaczęto praktykować w V i VI wieku. 

Obchody Niedzieli Palmowej zmieniały się w czasie historycznym. Do reformy z roku 1955 istniał zwyczaj, że celebrans wychodził przed kościół, a bramę świątyni zamykano. Kapłan uderzał w nią krzyżem trzykrotnie, wtedy dopiero brama otwierała się i kapłan z uczestnikami procesji wstępował do wnętrza kościoła, aby odprawić Mszę św. Miało to wiernym przypominać, że zamknięte niebo zostało nam otworzone dzięki ofierze Chrystusa.

Kiedyś kapłan odprawiał Mszę w tym dniu w szatach pokutnych. Obecnie czyni to w czerwonych, które są symbolem tryumfu Chrystusa.

Współcześnie uroczyste procesje odbywają się we wszystkich kościołach katolickich, również w Polsce i w Norwegii. Jednak w niektórych krajach mają one jeszcze wyjątkowy charakter i trwają znacznie dłużej, nie ograniczając się do Niedzieli Palmowej.

We Włoszech i w Hiszpanii w Wielkim Tygodniu urządza się uroczyste procesje trwające cały tydzień. Ich uczestnicy są ubrani na czarno, a na głowach często mają nasunięte kaptury. Na balkonach ustawia się kwiaty, zapala mnóstwo światełek, uplecionych misternie w barwne dywany. Przy świetle świec i biciu dzwonów idzie długi pochód z niezliczonymi wizerunkami Chrystusa, Matki Bożej i świętych.

  

Przedstawienia pasyjne

Niedziela Palmowa nosiła w Polsce także nazwę Niedzieli Kwietnej, co brało się stąd, że przypadała ona często w kwietniu, kiedy to pokazują się pierwsze kwiaty. W Niedzielę Palmową po sumie odbywały się w kościołach przedstawienia pasyjne. Za czasów króla Zygmunta III istniały zrzeszenia aktorów-amatorów, którzy w roli Chrystusa, Kajfasza, Piłata i Judasza chodzili po wioskach i odtwarzali misterium męki Pańskiej.

Przedstawienia pasyjne organizowały również klasztory. Ta tradycja jest w niektórych miejscach nadal kontynuowana. Przykładem może być Kalwaria Zebrzydowska, gdzie co roku odbywa się widowisko o charakterze misteriów paschalnych.

Polską tradycją były procesje z Jezuskiem Palmowym, czyli drewnianą figurą Chrystusa na osiołku, która była wożona na specjalnym wózku. Tradycja ta zachowała się w wielu miejscowościach np. w Tokarni w powiecie myślenickim.

 

Palmy

Zwyczaj wykonywania i święcenia palm został zapoczątkowany w VII wieku we Francji.  Jednak stał się on powszechny w XI wieku.

W Polsce istniał i istnieje do dzisiaj zwyczaj robienia palm wielkanocnych. Niektóre miejscowości stały się sławne właśnie za sprawą palm. Najbardziej znane z nich to parafia Lipniki i Nysa na Kurpiach, a także Łyse. W Małopolsce króluje Limanowa i Lipnica Murowana. W wielu tych miejscowościach urządza się konkursy na najdłuższa i najpiękniejszą palmę.

Rośliny, które zastąpiły w Polsce liść palmowy to: gałązki wierzby, bukszpan, barwinek, borówka, cis, widłak, wrzos, a w niektórych regionach również maliny i porzeczki. Ścinane w Środę Popielcową i wstawione do wody wypuszczały liście na Niedzielę Palmową.

Najbardziej znane są te pochodzące z Lipnicy Murowanej, gdzie od roku 1958 urządza się konkurs palm. Najwyższe z nich osiągają wysokość ponad 30 metrów!

Każdego roku w Niedzielę Palmową przyjeżdża wielu turystów, którzy podziwiają palmy wielkanocne.

Ze względu na region powstania istnieje kilka charakterystycznych rodzajów polskich palm.

 

Najbardziej znane są:

Palma wileńska - jest wykonana z różnych rodzajów suszonych i barwionych traw oraz drobnych kwiatów ciasno owiniętych wokół kijka/w formie wałeczka, długość od 20 cm do 50 – 70 cm; spopularyzowana przez Cepelię; ten rodzaj palmy można kupić we wszystkich większych miastach;

 

Palma kurpiowska - zrobiona z ręcznie rozrobionych kwiatów, przymocowanych do leszczynowego (lub z młodej sosny) pręta oplecionego dodatkowo borówką, jałowcem, bukszpanem; jej długość to od 2 metrów do 10 metrów;

 

Palma z południa Polski – kilkunastometrowe pręty wierzbowe, wiklinowe albo leszczynowe przewiązane szpagatem lub rzemieniem; na górze czub ze sztucznych kolorowych kwiatów, bazi, bukszpanu, cisu; doczepione kolorowe wstążki.

 Kolorowe palmy w Lipnicy Murowanej. Zdjęcie: Krystyna i Piotr Zabawa

 

 

Z palmami jest związanych wiele ludowych zwyczajów. Wierzono np. że połknięcie bazi ze święconej palmy chroni przez bólem głowy i gardła. Palmy zatykano również za świętym obrazem i przechowywano do Środy Popielcowej, kiedy spalano ją, aby uzyskanym popiołem posypać sobie głowę. Palmy nie powinno się wyrzucać, bo jak wierzono, może to sprowadzić nieszczęście na domowników. Powinno się ja spalić albo zanieść do kościoła i dać księdzu na przechowanie, a potem na spalenie.